Rau hữu cơ, “cung” không đủ “cầu” nhưng vẫn khó phát triển

Việc phát triển sản xuất rau hữu cơ tại Đăk Lăk nói chung và Buôn Ma Thuột nói riêng luôn có hình bóng người Nhật Bản đồng hành cùng người Việt Nam đã có thời gian học tập nghiên cứu tại Nhật Bản, vì thế sản phẩm hữu cơ an toàn phải sản xuất theo tiêu chuẩn Nhật, luôn lấy giá trị nông sản sạch hữu cơ làm mục tiêu để phát triển, các doanh nghiệp đầu tư rau hữu cơ hầu hết là tự bỏ vốn đầu tư nhưng các sản phẩm rau hữu cơ hiện nay chưa có chứng nhận, các đơn vị sản xuất chưa được tiếp cận với chính sách hỗ trợ phát triển nông nghiệp hữu cơ của nhà nước.

Rau hữu cơ là loại rau canh tác trong điều kiện hoàn toàn tự nhiên, không bón phân hoá học; không phun thuốc bảo vệ thực vật; không phun thuốc kích thích sinh trưởng; không sử dụng thuốc diệt cỏ; không sử dụng sản phẩm biến đổi gen; dinh dưỡng của rau hữu cơ có chứa nhiều thành phần dinh dưỡng hơn các loại thực phẩm khác; tỷ lệ hợp chất chống oxi hoá trong rau quả hữu cơ ≥ 40% so với loại bình thường ( theo các nhà khoa học thuộc Đại học Newcastle Anh quốc ); chứa nhiều khoáng chất có ích cho cơ thể hơn (sắt, kẽm…). Được biêt hiện nay sản lượng rau hữu cơ sản xuất trên địa bàn Buôn Ma Thuột không đủ cung cấp qua hệ thống siêu thị và cửa hàng bán lẻ trong và ngoài tỉnh, nhưng diện tích rau hữu cơ vẫn chưa phát triển được trong nhiều năm qua?

Đi một vòng qua các cơ sở sản xuất rau hữu cơ trên địa bàn Buôn Ma Thuột, địa phương có nhiều diện tích rau hữu cơ nhất của Đăk Lăk, đã vỡ lẽ ra nhiều vấn đề. Về thị trường tiêu thụ, các đơn vị sản xuất cho biết, đã liên kết mở rộng thị trường, đưa rau hữu cơ vào các siêu thị lớn như EAON của TP Hồ chí Minh, EAON tại Bình Dương, Siêu thị TOKIO MART và FAMILY MART cùng nhiều cửa hàng và cơ sở bán lẻ cho khách hàng tại thành phố Hồ Chi Minh, thành phố Buôn Ma Thuột, chưa kể bán qua hình thức kinh doanh trên online để cung cấp trực tiếp cho khách hàng tiêu dùng tại nhà. Giá bán rau hữu cao hơn các loại rau sản xuất truyền thống khác. Điều kiện thổ nhưỡng, khí hậu Tây Nguyên phù hợp với phương thức sản xuất rau hữu cơ; phát triển rau hữu cơ phù hợp định hướng và chủ trương của nhà nước tại địa phương….Nhưng qua thống kê sơ bộ, tổng cộng diện tích rau hữu cơ trên địa bàn thàn phố Buôn Ma Thuột hiện tại chưa được 10 ha, tương đương sản lượng rau hữu cơ ước chừng 70 tấn/năm, đạt hơn 0,2% so với tổng sản lượng rau/năm của địa bàn Thành phố (70 tấn/2.700 tấn), một con số quá khiêm tốn so với tổng sản lượng rau hàng năm của Thành phố, chưa đáp ứng nhu cầu sử dụng sản phẩm hữu cơ hiện nay, những đơn vị sản xuất rau hữu cơ còn nhiều lận đận.

Hiện nay, một số công ty chỉ duy trì mô hình hữu cơ làm khu vườn mẫu để vừa sản xuất có thu nhập, vừa làm nơi cho sinh viên các trường Đại học nông lâm nghiệp liên kết nghiên cứu học tập và các học viên đến học hỏi tại vườn kết hợp học tiếng Nhật trước khi sang Nhật Bản học tập (như công ty TNHH liên kết nông dân tại km9, phường Tân Hòa; Công ty TNHH Nico Nico Yasai, địa chỉ tại 95A, đường 19/5, phường EaTam, TP Buôn Ma Thuột). Có công ty vì khó khăn trong phát triển nên đã chuyển giao mô hình hữu cơ cho đơn vị khác quản lý (Công ty TNHH H.T Farm, đơn vị sản xuất một ha rau hữu cơ tại Buôn Ky, phường Thành Nhất). Để duy trì và phát triển, một vài  đơn vị chuyển hướng sản xuất, kinh doanh thêm các sản phẩm khác, như công ty TNHH liên kết nông dân, từ năm 2018 đến nay, sản xuất hạt giống bầu Nhật để xuất lại Nhật Bản dùng làm gốc ghép cho dưa hấu, ngoài ra còn liên kết với bà con tại các địa phương ( Cư Mgar, Buôn Trấp) để sản xuất hồ tiêu, ca cao hữu cơ xuất khẩu với diện tích vài héc ta, làm cơ sở nhân rộng trong thời gian tới (theo ông Takano Motoyuki tổng quản công ty Liên kết nông dân).

Sử dụng màng phủ lưới che nắng ở thời kỳ cây con

Đối với công ty TNHH Nico Nico Yasai, là đơn vị chuyên sản xuất và kinh doanh các loại rau củ quả hữu cơ vùng nhiệt đới và các loại đậu, ngoài diện tích 3ha đang sản xuất tại Buôn Ma Thuột, công ty còn liên kết với các địa phương khác 6 ha sản xuất rau hữu cơ. Mỗi tháng công ty xuất ra thị trường chừng 3 – 5 tấn rau hữu cơ ăn lá các loại. Hiện tại công ty Nico Nico Yasai đã mở các chi nhánh ra Kon Tum, Sơn La và Hà Nội (Ông Nguyễn Ngọc Anh, quản lý chi nhánh Nico Nico Yasai tại Buôn Ma Thuột cho biết). Còn công ty TNHH ORGA - VEGO tại 72 Đinh Công Tráng, thành phố Buôn Ma Thuột, là đơn vị liên kết thuộc nhóm nông dân của ông Katayama (Công ty liên kết nông dân), từ năm 2018 đến nay liên kết sản xuất chừng 4 ha rau hữu cơ và đã phối hợp với các đơn vị liên quan tìm được đầu ra sản phẩm ổn định.

Được biết, việc sản xuất rau hữu cơ dựa vào quá trình đấu tranh sinh học của các sinh vật trong tự nhiên (cây trồng - dinh dưỡng – sâu bệnh – thiên địch) với sự chu chuyển năng lượng trong mạng lưới thức ăn của sinh vật, vì thế khi tác động theo hướng có lợi cho con người, phải gắn kết với cân bằng sinh thái và bảo vệ môi trường, môi sinh, đó là một quá trình thực hiện hết sức khó khăn. Mặc dù các đơn vị đã được nghiên cứu từ mô hình của Nhật Bản (như ông Katayama, từng là phó Chủ tịch Hiệp hội đào tạo phi lợi nhuận Nhật Bản NPO, có hơn 40 năm kinh nghiệm về nghiên cứu, phát triển và tổ chức liên kết sản xuất nông nghiệp hữu cơ thành công tại tỉnh EHIME, - giám đốc Công ty Liên kết nông dân; ông Shiokawa Minoru, kỹ sư Nông nghiệp Nhật Bản, nguyên giám đốc Công ty Nico Nico Yasai), tuy nhiên với sự biến đổi khí hậu cùng quá trình sử dụng thuốc hóa học lâu dài trước đây và tập tính quen thuộc của người Việt Nam (trong sản xuất và tiêu dùng) nên có thể phải mất nhiều năm nữa mô hình rau hữu cơ mới phát triển ổn định.

Ông Nguyễn Ngọc Anh, quản lý chi nhánh Buôn Ma Thuột của Công ty Nico Nico Yasai cho biết, sản xuất rau hữu cơ phải quan tâm đầu vào từng yếu tố nhỏ. Giống rau chủ yếu là các giống truyền thống, nước tưới rau lấy từ giếng khoan sâu hơn 60m để có nguồn nước sạch; nguồn phân chuồng phải là phân bò, ủ lên men bằng các phế phẩm nông nghiệp, các vi sinh vật tự nhiên được nghiên cứu, tìm tòi, ứng dụng từ công nghệ sinh học của Nhật Bản; phòng trừ sâu từ nguồn dược liệu như hạt neem Ấn Độ, các loại thảo dược để xua đuổi côn trùng; nhân nuôi các loại vi sinh vật có ích để tái tạo lại tầng vi sinh trong đất, giúp cho phân giải dinh dưỡng để cây trồng dễ dàng hấp thu. Sử dụng màng phủ lưới (thay nhà lưới) vừa che nắng ở thời kỳ cây con, vừa che mưa (hạn chế xâm nhập các loại nấm khi cây bị vết thương do mưa), hạn chế côn trùng xâm nhập, giảm quá trình thoát hơi nước khi nắng nóng, dễ di chuyển, thời gian sử dụng lâu dài. Hoạt động chăm sóc rau hữu cơ chẳng khác gì chăm sóc con mọn. Tất cả các biện pháp trong qui trình sản xuất rau hữu cơ phần lớn là làm thủ công nên đòi hỏi công lao động rất nhiều, nhưng năng suất rau hữu cơ thường chỉ bằng 40 - 60% năng suất rau sản xuất bình thường, mẫu mã không đẹp, vận chuyển xa với số lượng nhỏ thì khó khăn tốn kém, nên mặt dù giá bán cao hơn với rau thường từ 20 – 50% (tùy loại rau) nhưng hiệu quả kinh tế thấp, trả công cho người lao động không cao so với các ngành nghề khác. Mặt khác, người làm việc ở môi trường sản xuất rau hữu cơ phải có tinh thần thân thiện với môi trường tự nhiên, thái độ chịu khó nghiên cứu, chăm chỉ, siêng năng, sáng tạo năng động và đoàn kết cùng chia sẻ nên việc tìm nhân sự cho hoạt động sản xuất rau hữu cơ không phải dễ, thường chỉ có người Nhật Bản và các bạn đã học tập tại Nhật Bản cùng số ít người đam mê sản xuất hướng hữu cơ mới đồng hành thực hiện được.          

Sơ chế đóng gói rau hữu cơ tại Công ty Nico Nico Yasai

Với đặc thù sản xuất rau hữu cơ có nhiều khó khăn, vì thế muốn phát triển nhân rộng trên địa bàn Đăk Lăk nói chung và Buôn Ma Thuột nói riêng, các ngành chức năng liên quan cần cụ thể hóa các điều (8 và 29) của Nghị định 83/2018/NĐ-CP, ngày 24/5/2018 về Khuyến nông của Chính phủ, để người sản xuất dễ tiếp cận sự hỗ trợ bước đầu trong phát triển sản xuất mô hình rau hữu cơ. Cơ quan quản lý nhà nước phối hợp với các đơn vị liên quan, căn cứ các qui định và thực tế sản xuất, tạo điều kiện để các đơn vị sản xuất rau hữu cơ phát triển nhân rộng. Ngoài ra địa phương cần chủ trì phối hợp các cơ quan chuyên môn, các đơn vị doanh nghiệp, các nhà khoa học tổ chức tập huấn, tuyên truyền vận động nhân dân nhận thức tầm quan trọng đối với phát triển sản xuất và tiêu thụ sản phẩm rau hữu cơ để bảo vệ sức khỏe cộng đồng và môi trường, môi sinh.

Được biết tại Việt Nam, hiện nay Trung tâm kiểm nghiệm & chứng nhận TQC đã được Bộ KHCN chỉ định được phép Chứng nhận Nông nghiệp hữu cơ cho các sản phẩm sản xuất đúng qui trình. Theo bà Nguyễn Thị Yến, phòng kinh doanh thuộc Trung tâm kiểm nghiệm & chứng nhận TQC cho biêt: Chứng nhận mô hình hữu cơ trong nước (từ 1 – 5 ha, diện tích tập trung hoặc rải rác bán kính không quá 2 km), phí chứng nhận từ 20 triệu – 30 triệu đồng, tùy theo thực tế mô hình, chứng nhận có giá trị hiệu lực được hai năm, Trung tâm sẽ tái cấp sau khi tiến hành đánh giá lại.

Cẩm Lai - Trạm KN BMT