Hướng tới chuỗi cà phê xanh: Bài toán EUDR

Trên hành trình hội nhập EU, cà phê Việt Nam đang biến thách thức EUDR thành cơ hội phát triển bền vững và minh bạch hóa chuỗi giá trị.

Đại diện phóng viên báo, đài cả nước tham gia hội thảo

EUDR – phép thử cho “hạt cà phê xanh” Việt Nam

Từ giữa năm 2023, Quy định chống mất rừng và suy thoái rừng (EUDR) của Liên minh châu Âu chính thức được ban hành. Quy định này yêu cầu các sản phẩm như cà phê, ca cao, cao su, dầu cọ, gỗ, đậu nành và thịt bò nhập khẩu vào hay xuất khẩu từ EU phải chứng minh được nguồn gốc hợp pháp, không liên quan đến mất rừng sau ngày 31/12/2020, và có thông tin định vị rõ ràng cho toàn bộ vùng sản xuất. Với ngành cà phê – một trong các mặt hàng bị chi phối trực tiếp – quy định này giống như một “tấm vé thông hành mới” vào thị trường khó tính nhất thế giới.

Mỗi lô cà phê xuất khẩu sang EU giờ đây không chỉ cần đạt chuẩn chất lượng, mà còn phải chứng minh rõ nguồn gốc đất canh tác, tọa độ vùng trồng đảm bảo diện tích canh tác không gây mất rừng sau ngày 31/12/2020 và tính hợp pháp của toàn bộ chuỗi cung ứng theo luật pháp của Việt Nam. Hạt cà phê từ nay phải “mang theo tọa độ địa lý trên bản đồ” – từ nông trại đến cốc cà phê ở châu Âu.

Ở Việt Nam, nơi có hơn 600.000 hộ nông dân đang canh tác gần 800.000 ha cà phê, thách thức này không hề nhỏ. Phần lớn diện tích trồng phân tán, quy mô nhỏ, nhiều vùng xen kẽ với rừng. Song chính sức ép đó lại đang mở ra cơ hội để ngành cà phê Việt Nam chuyển mình, từ sản xuất truyền thống sang quản trị hiện đại và phát triển bền vững.

Tại tọa đàm “Việt Nam – Liên minh châu Âu: Hợp tác chuẩn bị thực hiện EUDR” tổ chức ở Hà Nội đầu tháng 11, ông Nguyễn Đỗ Anh Tuấn, Vụ trưởng Vụ Hợp tác quốc tế (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) cho biết: “Việc thực thi EUDR đòi hỏi sự phối hợp giữa ba hệ thống dữ liệu quốc gia – bản đồ sử dụng đất, bản đồ rừng và thông tin chủ sử dụng đất. Khi những dữ liệu này được liên thông, Việt Nam sẽ sở hữu cơ sở dữ liệu vùng trồng hoàn chỉnh, phục vụ không chỉ EUDR mà cả chiến lược phát triển nông nghiệp minh bạch, có trách nhiệm với môi trường.

Ông Nguyễn Đỗ Anh Tuấn, Vụ trưởng Vụ Hợp tác quốc tế (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) chia sẻ tại toạ đàm

Trên thực tế, nhiều doanh nghiệp tiên phong ở Tây Nguyên đã bắt đầu thử nghiệm mô hình cà phê “không xâm lấn rừng”, gắn GPS cho từng lô, lập bản đồ polygon và tích hợp ứng dụng truy xuất trên điện thoại.
Một chuyên gia GIZ nhận định: “Nếu làm được điều đó, Việt Nam sẽ đi đầu châu Á về minh bạch chuỗi cung ứng cà phê – điều mà trước đây chưa quốc gia nào trong khu vực đạt được.”

Chủ động “đi trước một bước”

Tại tọa đàm ông Nguyễn Đỗ Anh Tuấn, chia sẻ rằng Việt Nam đã không chờ đến khi quy định có hiệu lực thực thi mới hành động. Ngay từ cuối năm 2023, Bộ đã bắt tay cùng các hiệp hội, doanh nghiệp và tổ chức quốc tế bàn cách chuẩn bị, thống nhất dữ liệu và quy trình thực hiện.

“Nếu IUU là quy định chống khai thác hải sản bất hợp pháp, thì EUDR chính là ‘IUU của rừng’ – một cơ chế giúp ngành nông nghiệp phát triển bền vững và bảo vệ tài nguyên cho thế hệ tương lai,” ông ví von.

Trong quá trình đó, cà phê được chọn làm một trong những ngành thí điểm quan trọng. Từ việc xây dựng cơ sở dữ liệu vùng trồng, thu thập tọa độ polygon bằng ảnh vệ tinh, đến phát triển hệ thống truy xuất chuỗi cung ứng – tất cả đều được triển khai với mục tiêu hướng tới minh bạch và đồng bộ.

Nhờ bước chuẩn bị sớm, Việt Nam được EU đánh giá là quốc gia có rủi ro thấp, nên các công ty nhập khẩu sản phẩm từ nước ta trong diện EUDR chỉ áp dụng tỷ lệ kiểm tra là  1% so với các mức 3%  hoặc 9% ở các nhóm rủi ro ở mức tiêu chuẩn hoặc cao của các nước khác – một lợi thế đáng kể khi EUDR chính thức áp dụng.

Tuy nhiên, hành trình thích ứng EUDR không hề dễ dàng, nhất là khi phần lớn hạt cà phê Việt Nam đến từ hàng trăm nghìn hộ nông dân nhỏ lẻ. Ở nhiều vùng Tây Nguyên, bản đồ sử dụng đất chưa được số hóa đầy đủ, ranh giới giữa nông nghiệp và rừng còn chồng lấn, trong khi nông dân chưa quen với việc ghi nhật ký điện tử hay sử dụng GPS xác định lô trồng.

Phóng viên báo, đài nhận chứng nhận tập huấn về EUDR từ ban tổ chức

Một chuyên gia nông nghiệp nhận xét: “EUDR yêu cầu truy xuất đến từng tọa độ, trong khi chuỗi cung ứng cà phê hiện nay còn phân mảnh và có quá nhiều tầng trung gian. Nếu không cải tổ mạnh, doanh nghiệp lớn khó có thể kiểm soát toàn bộ vùng nguyên liệu.”

EU và GIZ: Đồng hành cùng Việt Nam kiến tạo chuỗi cung ứng minh bạch

Từ góc nhìn của đối tác quốc tế, Ông Cyril Loisel, Bí thư Thứ nhất – Phụ trách Biến đổi khí hậu, Môi trường, Việc làm và Chính sách Xã hội, Phái đoàn Liên minh châu Âu tại Việt Nam, cho biết EU đang tăng tốc hỗ trợ kỹ thuật cho Việt Nam trong các ngành hàng chịu ảnh hưởng lớn, đặc biệt là cà phê. Các dự án hợp tác đang cùng Cục Lâm nghiệp và doanh nghiệp xây dựng nền tảng dữ liệu truy xuất nguồn gốc, giúp minh bạch hóa hành trình của hạt cà phê Việt Nam.

Tổ chức Hợp tác Quốc tế Đức (GIZ) cũng đang hỗ trợ các tỉnh Sơn La, Thái Nguyên và Đắk Lắk, Lâm Đồng triển khai kế hoạch hành động EUDR cấp địa phương, đào tạo nông dân, hợp tác xã về quản lý vùng trồng số và ứng dụng bản đồ địa lý.

Phóng viên tạp chí Doanh nghiệp và Kinh tế xanh giao lưu với đại diện EU tại Việt Nam

Tại cuộc tọa đàm Ông Oemar Idoe, Trưởng khối các dự án môi trường, nông nghiệp và biến đổi khí hậu- Tổ chức Hợp tác Quốc tế Đức (GIZ) tại Việt Nam, nhấn mạnh: “Mục tiêu của chúng tôi không chỉ là giúp Việt Nam thích ứng EUDR, mà là nâng cao năng lực cạnh tranh, để cà phê Việt Nam vươn lên như một biểu tượng của chuỗi cung ứng xanh châu Á.”

EUDR có thể khắt khe, nhưng chính sức ép ấy lại giúp Việt Nam tái định vị lại ngành cà phê – từ xuất khẩu khối lượng lớn sang xuất khẩu có trách nhiệm, giá trị cao và thân thiện với môi trường. Khi các dữ liệu vùng trồng, rừng và người sản xuất được minh bạch hóa, hạt cà phê Việt Nam sẽ không chỉ được mua vì hương vị, mà còn vì “dấu xanh” của sự phát triển bền vững.

EUDR là cơ hội để Việt Nam chuyển đổi toàn diện chuỗi giá trị cà phê, đó là con đường giúp chúng ta tiến gần hơn tới mục tiêu trở thành hình mẫu của chuỗi cung ứng xanh châu Á.

Nguồn: https://doanhnghiepkinhtexanh.vn