Xây dựng và phát triển mô hình trồng xen một số loại cây ăn quả trong vườn cà phê vùng Tây Nguyên

Tây Nguyên - vùng đất bazan có khí hậu nhiệt đới lý tưởng cho sản xuất cà phê vối. Mùa khô kéo dài từ giữa tháng 12 đến cuối tháng 4, trùng hợp với điều kiện kích thích mầm hoa cà phê và một số cây ăn quả như  Bơ, sầu riêng. Từ tháng 5 đến tháng 11 là mùa mưa đảm bảo được lượng nước cho các loại cây trồng trong thời gian nuôi trái. Nhiệt độ dao động từ 15°C đến 25°C, nhiệt độ ngày tối đa là 32°C vào tháng 4 và tối thiểu là 14°C vào tháng 12. Với những điều kiện thuận lợi trên đã giúp người dân đặc biệt là đồng bào Tây Nguyên canh tác, sản xuất cà phê, một số loại cây ăn quả để cải thiện đời sống, thoát nghèo và hòa nhập được với cộng đồng.

Tuy nhiên gần đây, dưới tác động của biến đổi khí hậu, thời tiết có những thay đổi bất thường, tần suất xuất hiện mưa vào các tháng mùa khô là khá phổ biến. Điều này đã làm cho cây cà phê gặp trở ngại trong quá trình thụ phấn, làm cho hoa nở ở nhiều vùng như Đắk Lắk, Đắk Nông, Lâm Đồng, một số nơi tỷ lệ hoa nở lên đến 20%, gây khó khăn cho sản xuất cà phê của nông dân, đã làm thiệt hại đến năng suất và chất lượng sản phẩm đáng kể. Cùng với những khó khăn về biến đổi khí hậu thì vấn đề giá cả nông sản không ổn định đã ảnh hưởng đến sản xuất cà phê cũng như việc nâng cao thu nhập của người dân.

Trước tình hình đó ngành nông nghiệp đã có những giải pháp đồng bộ mang tính đa ngành, đa lĩnh vực để đối phó với biến động này, có quy hoạch vùng sản xuất cà phê cho các tỉnh Tây Nguyên, ứng dụng các tiến bộ khoa học vào sản xuất, nghiên cứu những mô hình trồng xen một số loại cây ăn quả vào vườn cà phê. Song song với những giải pháp trên, năm 2019, Trung tâm Khuyến nông – Giống cây trồng, vật nuôi và Thủy sản tỉnh Đắk Lắk đã bảo vệ  thành công dự án Khuyến nông Trung ương “Xây dựng và phát triển mô hình trồng xen một số loại cây ăn quả trong vườn cà phê vùng Tây Nguyên”, dự án được thực hiện trong 03 năm (2019 -2021) tại 04 tỉnh Tây Nguyên gồm Đắk Nông, Gia Lai, Lâm Đồng và Đắk Lắk.

Với mục tiêu đa dạng hóa cây trồng, thông qua xây dựng mô hình việc áp dụng đồng bộ các tiến bộ kỹ thuật vào vườn cà phê đã nâng cao hệ số sử dụng đất, tăng thu nhập trên cùng diện tích canh tác và góp phần phát triển cà phê bền vững, thích ứng với biến đổi khí hậu. Cụ thể sẽ xây dựng 120 ha/3năm mô hình trồng xen một số loại cây ăn quả có lợi thế trong vườn cà phê; Duy trì năng suất cà phê > 3 tấn/ha; Sau trồng ba năm thu nhập sẽ tăng trên 20% so với trồng thuần cây cà phê  và tổ chức được các hoạt động đào tạo, tập huấn, tham quan, tổng kết, thông tin tuyên truyền nhằm phổ biến kết quả và nhân rộng mô hình.

Trong năm 2019, dự án đã xây dựng 35ha mô hình trồng xen cây ăn quả (bơ và sầu riêng) trong vườn cà phê, trong đó Đắk Lắk là 20ha, các tỉnh còn lại là 05ha/tỉnh. Qua một năm thực hiện, trên cơ sở sự phù hợp của dự án với nhu cầu thực tế của sản xuất tại các tỉnh Tây Nguyên cùng với sự quan tâm chỉ đạo nhiệt tình của các cấp lãnh đạo, các ban ngành liên quan; cán bộ tham gia thực hiện dự án nhiệt tình, có năng lực, dự án đã bước đầu mang lại những kết quả quan: cây ăn quả trong mô hình sau trồng đạt tỷ lệ sống cao (>95%). Cây sầu riêng, bơ, cà phê sinh trưởng và phát triển tốt, năng suất cà phê nhân đạt trung bình 3,27 tấn/ha. Thông qua dự án đã tổ chức các hoạt động đào tạo 07 lớp tập huấn cho các hộ tham gia thực hiện mô hình với 35 lượt người tham gia. Đào tạo tập huấn nhân rộng mô hình 03 lớp với 90 lượt người tham gia. Hội nghị tham quan, tổng kết đã thực hiện 04 cuộc tại 04 tỉnh với 200 lượt người tham gia nhằm mục đích thông tin tuyên truyền phổ biến kết quả và nhân rộng mô hình. Về hiệu quả mang lại: Dự án có tác động lớn đến hoạt động và hiệu quả sản xuất của các hộ tham gia xây dựng mô hình, việc áp dụng quy trình trồng xen cây ăn quả trong vườn cà phê vối (thay thế 70 cây ăn quả vào vị trí cây cà phê) đã tạo ra vườn cà phê thông thoáng, cây sinh trưởng tốt, năng suất cà phê ổn định trên 03 tấn nhân/ ha,  giúp người dân có điều kiện tăng thu nhập, cải thiện đời sống kinh tế cộng đồng, góp phần vào sự phát triển bền vững cây cà phê tại địa phương.

Vườn cà phê trồng xen cây ăn quả –Dự án thực hiện năm 2019

Năm 2020 - năm thứ hai thực hiện Dự án, kế thừa những kết quả đạt được và những kinh nghiệm rút ra từ năm 2019, với quy mô thực hiện là 60ha/4 tỉnh (Đắk Lắk 30ha, Đắk Nông 10ha, Gia Lai 10ha và Lâm Đồng 10ha). Ngay sau khi ký hợp đồng, tại các tỉnh tham gia dự án nhánh cũng như tại tỉnh Đắk Lắk đều lên kế hoạch và bắt tay triển khai thực hiện ngay mọi phần việc nhằm đảm bảo cho dự án được thực hiện theo đúng tiến độ. Đến nay, công tác chọn điểm chọn hộ tham gia mô hình đã được hoàn tất (đã chọn được 60 hộ/60ha/4 tỉnh), các hộ các điểm được chọn đều đáp ứng các tiêu chí của dự án và phù hợp với nhu cầu, thực trạng sản xuất của địa phương.

Vườn cà phê được chọn tham gia dự án năm 2020

Nhằm giúp các hộ dân tham gia dự án nắm bắt kịp thời về quy trình kỹ thuật để áp dụng và thực hiện đúng, đảm bảo sự thành công của dự án, trong thời gian tới, theo kế hoạch tại mỗi điểm mô hình, các hộ dân sẽ được tham gia các lớp tập huấn và được cán bộ chỉ đạo kỹ thuật trực tiếp hướng dẫn thực hiện tốt các khâu trồng và chăm sóc vườn cây theo đúng quy trình của Bộ Nông nghiệp hướng dẫn, nhận giống vật tư phân bón do dự án hỗ trợ để đầu tư cho mô hình và đặc biệt cán bộ kỹ thuật sẽ hướng dẫn hộ dân tham gia dự án phải có sổ nhật ký để  ghi chép toàn bộ nội dung thực hiện, số lượng giống, vật tư đã nhận và đã sử dụng, thời điểm và số lượng từng lần sử dụng, tình hình dịch bệnh, phương pháp xử lý… kết quả về năng suất, chất lượng, sản lượng, hiệu quả … để thông qua đó hộ dân có thể tự trao đổi về kỹ thuật cũng như kinh nghiệm, tự hạch toán về kinh tế, có thể so sánh được hiệu quả mà mô hình của dự án mang lại so với các chương trình, dự án khác.

Tập huấn hướng dẫn kỹ thuật cho hộ dân tham gia mô hình

Từ những kết quả bước đầu đạt được, có thể nói, dự án “Xây dựng và phát triển mô hình trồng xen một số loại cây ăn quả trong vườn cà phê vùng Tây Nguyên” được xây dựng phù hợp với nhu cầu thực tế của sản xuất tại các tỉnh Tây Nguyên. Mô hình là điểm để các hộ nông dân sản xuất trên địa bàn có thể thăm quan, học tập, chia sẻ những kinh nghiệm sản xuất nhằm nâng cao trình độ, góp phần tăng năng suất, chất lượng sản phẩm, tăng hiệu quả kinh tế, tăng tính bền vững trong sản xuất cà phê. Dự án không chỉ đem lại nguồn lợi lớn về kinh tế sau khi cây ăn quả có thu hoạch mà trồng xen canh còn giúp đa dạng hóa sản phẩm, người dân có thể hạn chế được rủi ro về giá cả khi thị trường nông sản ngày càng biến động khó lường, góp phần tạo thêm việc làm và ổn định đời sống cho cư dân nông thôn. Dự án thực hiện sẽ là động lực có tính đột phá trong việc tổ chức sản xuất với quy mô lớn hơn (cánh đồng mẫu), việc áp dụng các tiến bộ kỹ thuật trong sản xuất cà phê cho sản xuất ở quy mô lớn, góp phần cải thiện năng suất và chất lượng cà phê Việt Nam.  Đặc biệt đây là một trong những giải pháp có tính quyết định đến sản xuất cà phê bền vững, ứng phó với biến đổi khí hậu./.

                                                                                                                               Đinh Mai - TTKN,GCTVN & TS